«Τα έθνη που ξαγοράζουνε κάθε ώρα της ζωής τους με αίμα και μ’ αγωνία, πλουτίζουνται με πνευματικές χάρες που δεν τις γνωρίζουνε οι καλοπερασμένοι λαοί. Αυτοί απομένουνε φτωχοί από πνευματικούς θησαυρούς κι από ανθρωπιά, γιατί η καλοπέραση κάνει χοντροειδή τον μέσα άνθρωπο. Ενώ ο πόνος κατεργάζεται τους λαούς και τους καθαρίζει, όπως καθαρίζεται το χρυσάφι με φωτιά μέσα στο χωνευτήρι. Για τούτο η δυστυχισμένη Ρωμιοσύνη στολίστηκε με κάποια αμάραντα άνθη, που δεν τ’ αξιωθήκανε οι μεγάλοι κι οι τρανοί λαοί της γης...»
Φώτης Κόντογλου
Καμία άλλη ημερομηνία δεν έχει εκχαρακτεί με τέτοιο τρόπο στις καρδιές και στις μνήμες του, εν τω συνόλω, Ελληνισμού όσο η 29η Μαϊου. Στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ελλήνων η αποφράς αυτή ημέρα υποδηλοί την Άλωση της βασιλίς Πόλης των πόλεων «που όμοιά της δεν υπήρξε, ούτε θα υπάρξει, γι’ αυτό και την προσκύνησαν όλοι οι λαοί της γης».
Μια τέτοια μέρα δεν είναι απαραιτήτως αναγκαίο να εξιστορήσει κανείς τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των αντιμαχόμενων πλευρών. Γνωρίζουμε, άλλωστε, πως ενώ η επίσημη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης ξεκίνησε στις 5 Απριλίου 1453, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μόνο κατ’ όνομα υφίστατο ως τέτοια, μετά και τον 13ο αι. Η σύγκριση ανάμεσα στις δυνάμεις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου από τη μια και του Μωάμεθ Β’ από την άλλη, ήταν 1 προς 15, αντίστοιχα. Όπως, ταυτόχρονα, είναι ιστορικώς γνωστό ότι οι σταυροφορίες, οι εμφύλιες διαμάχες και αναντίρρητα, οι θρησκευτικές έριδες ανάμεσα σε ενωτικούς και ανθενωτικούς που κορυφώθηκαν μετά και τη Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας, κατέστησαν την πάλαι ποτέ αυτοκρατορία ένα φάντασμα του ένδοξου παρελθόντος της. Μετά την πτώση του εκχριστιανισθέντος Ρωμαϊκού κράτους του Ελληνικού Έθνους, κατά το Διονύσιο Ζακυνθηνό, και κάτω από Οθωμανική, πλέον, διοίκηση το Γένος των Ελλήνων εισήλθε στο δικό του Μεσαίωνα.
Ωστόσο, το ιστορικό γεγονός της Αλώσεως της πόλης των αυτοκρατόρων, των Αγίων και των λαϊκών θρύλων, φέρει τα δικά του διαχρονικά μηνύματα και σήμερα. Οι ηρωικώς πεσόντες, εν τη μάχη, αξίζουν ες αεί το θαυμασμό μας, όπως επίσης οφείλουμε να μνημονεύουμε και τα περήφανα λόγια που απάντησε ο άκαμπτος και ευγενής μορφής, αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος στον Πορθητή: «Τί γὰρ οἶδας, εἰ θαῤῥῶν κερδᾶναι εὐρεθῇς κερδανθείς; Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοι δοῦναι, οὔτ' ἐμόν ἐστιν οὔτ' ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ• κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ού φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν». Βεβαίως, ουδεμία σύγκριση με τους σημερινούς πολιτικούς δεν μπορεί να γίνει, διότι οι τωρινοί ηγετίσκοι έχουν ανοίξει τις Κερκόπορτες της χώρας αμαχητί.
Το όχι για υποταγή του Παλαιολόγου συνδέεται άρρηκτα με τον παιάνα των Σαλαμινομάχων «Ω παίδες Ελλήνων, ίτε» του Αισχύλου, με το «Μάχου υπέρ πίστεως και Πατρίδος» της Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821, με το «ΟΧΙ» του 1940 και τέλος, με τον αγώνα της ΕΟΚΑ το 1955 στην Κύπρο. Αυτά μαρτυρούν την ιστορική ελληνική συνέχεια στο πέρασμα των αιώνων και τις διαχρονικές αξίες του Ελληνισμού στην ολότητά του. Έτσι, λοιπόν, όλα τα πιο πάνω συγκλίνουν ευστόχως στην επεξήγηση του συλλογικού παρελθόντος των Ελλήνων, μέσα από τα λόγια του Ο. Ελύτη: «η συνείδηση του πλούτου που ένας κρυφός αγωγός αιώνων εκχύνει αδιάκοπα μέσα μας...»
Παρά την πολιορκία και την επικράτηση των Οθωμανών, το αίμα και οι θυσίες που έρραναν τα χώματα της γης μας δώρισαν την ελπίδα στους υπόδουλους ραγιάδες να ξεσηκωθούν, να διατηρήσουν την εθνική ιδέα της απελευθέρωσης και με ειλικρινή συγκίνηση έδωσαν την έμπνευση στους μεγάλους Έλληνες του τόπου μας να υμνήσουν τα πάθη και τους καημούς της Ρωμιοσύνης. Οδήγησαν τον Ίων Δραγούμη να καταγράψει πως «Πρέπει να νοιώθω την Πόλη, όπως πρέπει να νοιώθω και την αρχαία και τη μακεδονική Ελλάδα [...] είναι ανάγκη να ξέρω την περασμένη μου ζωή, να μη λησμονώ τα παλιά καλούπια που μπόρεσε ναυρή ο Ελληνισμός για να γίνη κράτος ανάμεσα στα κράτη», τον Κωστή Παλαμά να δηλώσει «και των Ελλάδων μια η Ρωμιοσύνη», τον Μαρκορά να ονομάσει την Κωνσταντινούπολη «γη του πόθου μας», τον Ρίτσο να υμνήσει τη Ρωμιοσύνη ποιητικά, τον Σεφέρη να εξηγήσει ως «πανελλήνιο συναίσθημα» τον καημό της και τον Βασίλη Μιχαηλίδη να γράψει «Η Ρωμιοσύνη εν φυλή συνότζιαιρη του κόσμου [...], η Ρωμιοσύνη εν να χαθεί όντας ο κόσμος λείψη!» Το μεγαλύτερο μήνυμα της σημερινής ημέρας σχετίζεται με την συλλογική συνέχεια του Γένους των Ελλήνων και την σταυροαναστάσιμη ιστορική παράδοσή μας.
«Η Ρωμιοσύνη είναι η πονεμένη Ελλάδα. Η αρχαία Ελλάδα μπορεί να ‘τανε δοξασμένη κι αντρειωμένη, αλλά η καινούργια, η χριστιανική, είναι πιο βαθειά επειδή ο πόνος είναι ένα πράγμα πιο βαθύ κι από τη δόξα κι από τη χαρά κι από κάθε τι. Οι λαοί που ζούνε με πόνο και με πίστη τυπώνουνε πιο βαθιά τον χαρακτήρα στο σκληρό βράχο της ζωής και σφραγίζουνται με μιά σφραγίδα που δεν σβήνει από τις συμφορές και από τις αβάσταχτες καταδρομές, αλλά γίνεται πιο άσβηστη. Με μια τέτοια σφραγίδα είναι σφραγισμένη η Ρωμιοσύνη...»
Φώτης Κόντογλου
Γραφείο Τύπου
Ε.Κ.Φ. ΔΡΑΣΙΣ-Κ.Ε.Σ.
